27 stycznia 1945 roku, 72 lata temu odbył się ostatni apel generalny 67 012 więźniarek i więźniów KL Auschwitz. Tuż po nim rozpoczęły się Marsze Śmierci do obozów w głąb Rzeszy.
„Jesteśmy ostatnim pokoleniem, które ma szansę usłyszeć o Zagładzie od tych, którzy doświadczyli jej okrucieństwa na własnej skórze. Dlatego też musimy włożyć maksymalny wysiłek, żeby odnaleźć i zachować jak najwięcej indywidualnych historii świadczących o tamtych strasznych czasach”
– powiedziała ambasador Izraela Anna Azari podczas tegorocznych uroczystości rocznicowych. Poniżej przedstawiam książki mówiące o osobistych historiach, o pojedynczych ludziach. Historie autentyczne i fikcyjne. Historie ofiar i architektów niemieckiego ludobójstwa.
W LESIE WIEDEŃSKIM WCIĄŻ SZUMIĄ DRZEWA – ELISABETH ÅSBRINK
Nagrodzony najważniejszą szwedzką nagrodą literacką Augustpriset reportaż o żydowskim chłopcu, którego rodzice po pogromach nocy kryształowej w Wiedniu ratują wysyłając go do Szwecji. To książka, której Szwedzi woleliby nie przeczytać. Burzy mit dobroczynnego kraju na Północy, który tak naprawdę po anszlusie Austrii zamyka swoje granice przed uciekającymi Żydami. Trzynastoletni Otton prosto z wiedeńskich salonów trafia na smålendzką wieś, która dla niego była jak podróż w czasie o sto lat wstecz: „Wychodek. Ani jednej biblioteki”. Dzięki językowi niemieckiemu trafi do gospodarstwa rodziny Kampradów. W tych dziwnych okolicznościach rodzi się przyjaźń pomiędzy żydowskim uciekinierem a Ingvarem, późniejszym założycielem IKEA, teraz szwedzkim nazistą, zafascynowanym wujkiem Hitlerem, zaczytującym się w piśmie Goebbelsa.
KAT HITLERA. BIOGRAFIA REINHARDA HEYDRICHA – ROBERT GERWARTH
Świetna faktograficznie, doskonale, z pasją napisana biografia szefa Gestapo, Kripo, przełożonego niesławnych szwadronów śmierci SS, architekta nazistowskiego planu ludobójstwa, jednego z największych oprawców XX wieku, którego w słynnym komentarzu w BBC Tomasz Mann określił Katem Hitlera. Jak doszło do tego, że Heydrich, który kpił z Hitlera nazywając go „czeskim kapralem”, wyśmiewający Goebbelsa, nazywając go „pokurczem” staje się trzonem elity nazistowskiej? Jak możliwe, że chłopak z wiedzą wyniesioną z książek szpiegowskich tworzy i rozwija organizację, odpowiednik brytyjskiego wywiadu? Jak dochodzi do tego, że wyrzucony z marynarki, bezrobotny, w samym środku Wielkiego Kryzysu dostaje nagle pracę w ruchu nazistowskim? „Blond bestia” jak mówią o nim hamburscy komuniści to bezkompromisowy, nastawiony na cel, ambitny młody chłopak.
JA NIE JESTEM MIRIAM – MAJGULL AXELSSON
Zaledwie 10 lat po nocy kryształowej, pierwszego lipca 1948 roku w Jönköping dochodzi do rozruchów wymierzonych w tattare, tak obelżywie nazywano w Szwecji Romów. W tym czasie w Szwecji panował całkowity zakaz imigracji Romów wprowadzony w 1916 i utrzymany aż do 1954. Powieść Majgull Axelsson (Daleko od Niflheimu, Pępowina, Lód i woda, woda i lód, Ta, którą nigdy nie byłam) o romskiej dziewczynce, która udaje Żydówkę, żeby przeżyć Zagładę okrzyknięto najbardziej poruszającą szwedzką książką. Powieść w duchu rozliczeniowej opowiada o tragedii Cyganów, ofiar niemieckiego ludobójstwa, o których świat rzadko pamięta. RFN dopiero w 1982 przyznało się do ludobójstwa na Romach, którzy w przeciwieństwie do innych ofiar nazistów nie otrzymali odszkodowań wojennych.
KRÓTKI PRZYSTANEK W DRODZE Z AUSCHWITZ – GÖRAN ROSENBERG
Göran Rosenberg odtwarza drogę swojego ojca, począwszy od łódzkiego getta, przez kolejne niemieckie obozy koncentracyjne, niemieckie obozy pracy przymusowej, aż do przyjazdu do Szwecji. Znalezienie się po doświadczeniach obozowych w Szwecji zmienia sytuację Rosenbergów, ale nie pozwala im wrócić do poprzedniego życia; skazuje ich na pewien rodzaj wegetacji, oznaczający wyłącznie poświęcenie się dla kolejnego pokolenia. Rodzice Görana Rosenberga zawsze będą mówić po szwedzku z polskim akcentem, zostaną pracownikami fizycznymi, co dla nich jest degradacją społeczną. Ratują się, ale po części wyłącznie pozornie. To niewygodna dla Szwedów książka ukazująca bezwzględne strony interesu ekonomicznego, którym kierowali się Szwedzi podczas wojny. Według niektórych historyków Szwecja dostarczając Niemcom rudę żelaza i łożyska kulkowe przyczyniała się do przedłużenia wojny i Holokaustu.
WŁOSKIE SZPILKI – MAGDALENA TULLI
Poruszający literacki dowód na to, że wojny wrastają w kolejne pokolenia, rujnują teraźniejszość i niszczą przyszłość. Odkrywanie obozowej traumy matki, odtwarzanie tożsamość na trupach przodków, boli. Do tego scenografia kraju po wojnie. I powracające koszmary obozowe, które atakują bezwzględnie wiele lat po wojnie. Czy z takiej historii da się zbudować coś nowego i normalnego? Odpowiedź jest przerażająca.
SZUM – MAGDALENA TULLI
O tym, że Holokaust nie kończy się wraz z wojną, że jest w nas przenoszony, niczym wirus, na kolejne pokolenia. Magdalena Tulli mierzy się z tragedią własnej matki, która po opuszczeniu Auschwitz przez całe życie w nim przebywa. Upiory przeszłości nie dają spokoju zamieniając życie małej dziewczynki w koszmar: zimny chów, oziębłość emocjonalna matki, poczucie osamotnienia. Wiele lat po wojnie pisarka mierzy się z traumatyczną stroną rodziny wyciągając kolejne emocjonalne trupy z szafy. Poruszający ciąg dalszy „Włoskich szpilek”.
SKARB PANA ISAKOWITZA – DANNY WATTIN
To przykład książki, jak nie pisać o Holokauście. Ciekawy pomysł opisania własnej rodziny, która odkrywa tajemnicę o skarbie rodzinnym, który przodkowie porzucają w ucieczce przed Zagładą naprawdę rzuca inne, niemal sensacyjne światło na opowiadanie o Holokauście. Włączenie poczucia humoru w narrację i pokazanie, że nawet w tak ponurej historii można znaleźć miejsce na znakomitą drwinę, to więcej niż coś nowego w literaturze. Zmarnowanie potencjału tak nakreślonej fabuły może się udać jedynie osobie, która jednak nie przepracowała traum z przeszłości. Znane wątki z historii Żydów połączone z osobistą tragedią rodzinną nabierają większej siły i wymowy. Poruszają. Mają tę głębię, której często brakuje suchym historycznym opisom. Po przeczytaniu tej książki jeszcze bardziej współczujemy Żydom i jeszcze mniej lubimy Polaków.
Źródła: Wypowiedź Pani ambasador podaję za Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau.