Kategorie
Kraje nordyckie

Niechciana samotność w Szwecji

Jesienią 2019 media szwedzkie pisały o mężczyźnie, który stał się symbolem samotności w Szwecji. Nazwano go „najbardziej samotnym sztokholmczykiem”. 3 lata, 8 miesięcy i 8 dni leżał martwy w swoim mieszkaniu zanim ktoś odkrył, że nie żył. Historia ta zdarzyła się w wielorodzinnym bloku, w którym Pan Branislav mieszkał przez 40 lat. Branislav Tesanovic zmarł w wieku 78 lat, prawdopodobnie 10 marca 2016, bo nieoderwana kartka kalendarza ściennego o tym by świadczyła. Według Policji zmarł śmiercią naturalną. Miał polecenie zapłaty, więc dla systemu istniał, bo rachunki cały czas były regulowane. Jego historia wywołała medialną debatę o samotności w Szwecji. Próbowano zrozumieć, co doprowadziło do tak bardzo osamotnionej śmierci. Zastanówmy się nad tym razem.

Co mówią statystyki?

Lena Dahlberg zajmuje się naukowo badaniem samotności wśród osób starszych w krajach nordyckich. W rozmowie z telewizją publiczną SVT podkreśliła, że nie wiemy czy Pan Branislav czuł się samotny. Na pewno żył w izolacji społecznej – jak dodała, bo inaczej ktoś przecież wcześniej by się dowiedział, że nie żyje. Los Pana Branislava wydawał się pasować do danych Statistiska centralbyrån (SCB), szwedzkiego odpowiednika GUS, a te mówiły, że przed pandemią koronowirusa ponad 300 000 osób żyło w Szwecji w izolacji społecznej, nieodwiedzane przez rodzinę, znajomych czy krewnych. W 2019 SCB podał, że w izolacji społecznej w całej Szwecji żyje 4% społeczeństwa. A jak jest w Polsce? W 2023

„Stowarzyszenie mali bracia Ubogich opublikowało raport o Samotności wśród osób 80 plus. Wynika z niego, że 26 proc. spośród 400 tys. Polaków i Polek w tym wieku jest osamotnionych, a ponad 12 proc. z nich w ogóle nie wychodzi z domu.”

– pisał na łamach „Polityki” Artur Celiński w artykule „Epidemia samotności: droga i zatrważająca. Rozwiązania leżą na ulicy. Dosłownie”.

Do 2013 roku SCB badał w ankietach subiektywne odczucia i pytał, czy Szwedzi czuli się samotnie w ciągu ostatnich dwóch tygodni. I 1/5 odpowiadała, że tak. Najwięcej osób w wieku 85+ lat. SOM institutet działający przy Uniwersytecie w Göteborgu, w 2014 zbadał samotność w Szwecji. 6% respondentów odpowiedziała wówczas, że nie ma przyjaciela, który by ich rozumiał a 9% deklarowała, że nie ma przyjaciół, na których może liczyć. Na przełomie lat 2017/2018 Folkhälsomyndigheten (The Public Health Agency of Sweden) przeprowadził badanie wśród dzieci w Szwecji i okazało się, że co piąta dziewczyna w wieku 15 lat czuła się często lub zawsze samotna.

Z kolei w Polsce

„z raportu Poczucie samotności wśród dorosłych Polaków, przygotowanego przez Instytut Pokolenia w 2022 r., wynika, że aż 55 proc. mężczyzn do 24. roku życia i 41 proc. mieszkańców największych miast w Polsce doświadcza głębokiego poczucia samotności.”

– podkreśla na łamach „Polityki” Artur Celiński.

Kim był najbardziej samotny sztokholmczyk?

Magazyn reporterów „Uppdrag granskning” postanowił poznać historię najbardziej samotnego sztokholmczyka i odszukał jego krewnych. Pan Branislav przyjechał do Szwecji w 1966. Pracował jako ślusarz, tokarz aż trafił do zakładów Siemens Elema, gdzie przepracował ponad 18 lat zanim uzyskał rentę inwalidzką. Reporterzy znaleźli list, który Pan Branislav wysłał w 1987 do urzędu migracyjnego, w którym pisał, że od 15 lat nie miał kontaktu z nikim ze swojego kraju ojczystego. Ale ze zgromadzonej dokumentacji wynikało, że ma siostrę. Reporterzy pojechali do Belgradu, żeby z nią porozmawiać. Oglądałam ten reportaż i odniosłam wrażenie, że Pan Branislav wyjeżdżał do Szwecji nie zostawiając w ojczystym kraju nikogo za kim by tęsknił. Z kolei koledzy z pracy opisywali go jako człowieka, który lubi głębokie rozmowy. Może więc był podobnie jak ojciec Görana Rosenberga uzdolnionym inżynierem, który nigdy nie dostał w Szwecji szansy na wybicie się? A może był robotnikiem, który został robotnikiem, bo urodził się na końcu drabiny społecznej i jedynie w zaciszu własnego mieszkania realizował swoje pasje, nie mogąc się odnaleźć wśród kolegów z fabryki i bez szans na znalezienie przyjaciół, bo nie znał na tyle szwedzkiego?

Szwedzi umierają w samotności

Leif Eriksson działa w branży pogrzebowej.  W reportażu telewizji publicznej SVT opowiadał, że coraz częściej dostaje zlecenia zorganizowania pogrzebów, na które nikt nie przychodzi. Szwedzkie stowarzyszenie pogrzebowe Begravningsbyråers Förbund w 2020 zaczęło odbierać coraz więcej telefonów od osób mieszkających samotnie, które niepokoiły się, co będzie jeśli umrą same w domu i nikt się nie zorientuje, że nie żyją? Dyrektor stowarzyszenia mówił o niemal siedmiokrotnie większej liczbie takich zapytań.

„Rozmawiamy o wizji zero jeśli chodzi o liczbę zmarłych w wypadkach samochodowych, a nikt nie mówi o umierających w samotności”

– podkreślał Leif Eriksson. SVT zebrał dane z całego kraju, z których wynikało, że w latach 2018 – 2020 ponad 400 osób w Szwecji została znaleziona martwa w swoim domu później niż miesiąc po śmierci. A ponad 10 spośród nich znaleziono po ponad roku. Szwedzkie stowarzyszenie pogrzebowe Begravningsbyråers Förbund apelowało do ludzi, żeby nie ustawiali sobie poleceń zapłaty, bo wtedy staną się systemowymi martwymi duszami.

Dlaczego ludzie stają się samotni?

20 czerwca 2021 na łamach Expressen.se opublikowano artykuł poruszający kwestię niechcianej samotności w Szwecji. Grupa niezależnych politycznie osób powołała wówczas do życia „Ensamhetskommissionen” – Komisję Samotności. Jej inicjatorzy pisali, że niechciana samotność niesie za sobą ogromne konsekwencje zarówno dla dotkniętej nią osoby jak i dla całego społeczeństwa. Socialstyrelsen (The National Board of Health and Welfare / Krajowa Rada Zdrowia i Opieki Społecznej) obliczył, że 14% osób w wieku powyżej 65 lat mieszkających we własnym domu często doświadcza samotności. Sygnatariuszki i sygnatariusze artykułu pisali, że pracownicy pomocy społecznej odwiedzający ludzi w domach nie mają czasu, żeby usiąść na chwilę i porozmawiać z podopiecznymi. I apelowali do ówczesnej ministry Leny Hallengren o przygotowanie ekspertyzy, jak zlikwidować niechcianą samotność w Szwecji. „To będzie kosztować, ale samotność też ma swoją cenę” – pisali. Pod artykułem gazeta zamieściła ankietę z pytaniem „Czujesz się samotny?”. 3 czerwca 2024, gdy pisałam ten artykuł zareagowało na nią 12 905 osób, z czego 58% odpowiedziało, że czasem lub często czuje się samotnie.

W listopadzie 2021 SVT znowu informował o starszym, 75 letnim mężczyźnie znalezionym w mieszkaniu na południu Sztokholmu, prawdopodobnie 2 lata po jego śmierci. I to wtedy trafiłam na historię 87-letniej Harriet Wetterberg. O jej wymuszonej pandemią samotności opowiadała telewizji publicznej. Harriet wcześniej spędzała wiele czasu na różnego rodzaju kursach, gdzie spotykała się z ludźmi. Ale w czasie pandemii wszystko zamknięto i jedynie w sklepach spożywczych mogła kogoś spotkać – opowiadała. Przy czym to był taki zdawkowy kontakt. Harriet odpowiadała na „hej”, ale przecież nie znała się ze sprzedawcą. Wielkopowierzchniowe sklepy sprzyjają anonimowości, nie ma w nich czasu i okazji na pogaduchy. Linnéuniversitetet badając przyczyny samotności doszedł w badaniach do wniosku, że ryzyko samotności rośnie w dużych ośrodkach miejskich, w których ludzie słabiej się znają ze sobą niż to bywa w mniejszych miejscowościach. Szukając informacji o samotności w Szwecji trafiłam na historię 89-letniej Giseli z Östermalm. Opowiadała reporterce SVT, że nie miała w ciągu roku żadnego kontaktu z sąsiadami. Gisela znalazła stowarzyszenie „Äldrekontakt”, które organizuje sąsiedzkie spotkania osób w starszym wieku, dzięki czemu zamiast siedzieć samotnie w domu mogła spotykać się z innymi ludźmi szukającymi towarzystwa.

Organizacja MIND prowadzi Äldrelinjen, specjalną linię telefoniczną dla samotnych starszych osób. To apolityczna organizacja powołana do życia w 1931 w celu promocji zdrowia psychicznego. A jedną z frontowych postaci na początku jej istnienia był profesor psychiatrii w Karolinska Institutet Viktor Wigert a jedną z założycielek feministka Kerstin Hesselgren. W Sundbyberg, w Kungsholmen, w Huddinge organizacje pozarządowe zainicjowały „Trygghetsringning” a osoby zapisane do programu mogły dzwonić na dedykowaną linię telefoniczną i nagrać swoje imię, jeśli tego nie zrobiły wolontariusze kontaktowali się z nimi, żeby dowiedzieć się czy wszystko u nich w porządku. Czytałam, że istnieją w Szwecji gminne „larmknappar” – przyciski alarmowe, które osoba starsza może włączyć, jeśli potrzebuje pomocy. W raporcie „Mapa samotności” podano, że 1% osób, używała przycisku, nie dlatego, że potrzebowała pomocy, tylko żeby z kimś porozmawiać. Ten 1% przełożył się na 3 000 rozmów, co oznacza, że ok. 125 osób codziennie w tym celu korzystała z alarmu.

W Eskilstunie stworzono miejsce otwartych spotkań w lokalach Frivilligcentrum, żeby wpaść pogadać, napić się razem kawy i nawiązać tu nowe znajomości, które potem rezonują wspólnymi wyjściami do kina, na spacery.

W sierpniu 2024 telewizja publiczna SVT informowała o inicjatywie SPF Seniorerna. To niezależna politycznie i światopoglądowo najstarsza organizacja zrzeszająca szwedzkich emerytów. Powstała w 1939 i zrzesza na dzień dzisiejszy niemal ćwierć miliona osób w około 750 lokalnych stowarzyszeniach na terenie całej Szwecji. Organizacja otrzymała od Allmänna arvsfonden dofinansowanie na realizację trzyletniego projektu, który ma przyczynić się do przeciwdziałania niechcianej samotności. W ramach projektu seniorzy wolontariusze będą spędzać czas z osobami dotkniętymi niechcianą samotnością, wybierając się wspólnie na fikę, spotykając się u siebie na osiedlu na pogawędki. Oprócz tego SPF Seniorerna stworzyła apkę dla seniorów Mötesglädje, w której można nawiązywać znajomości, organizować wspólne wydarzenia i wyszukiwać już istniejące w swojej okolicy.

System musi działać

Telewizja publiczna SVT pod jednym z reportaży o samotności w Szwecji zostawiła możliwość komentowania. Ktoś napisał anonimowo, że jest samotny, ale tego po nim nie widać. Jakaś kobieta pisała, że ludzi samotnych nie dostrzega się. Inna kobieta napisała, że nie chce mieć dzieci i nie chce być w związku i marzy, żeby kolektywy mieszkaniowe stały się bardziej powszechne, bo chętnie zamieszkałaby z osobą o podobnych poglądach. Ktoś szukał wyjaśnienia samotności w pogodzie w Szwecji. Jakaś kobieta napisała, że jej mama zmarła sama w domu, bo nie miała siły sięgnąć po telefon, żeby zadzwonić po pomoc a inna osoba dodała, że cała ta samotność jest przez reformy, które prowadzą do likwidowania domów późnej starości i wprowadzania w ich miejsce usług osób przychodzących do domu a to nie to samo, co mieszkać ze swoimi rówieśnikami i spędzać z nimi wspólnie czas.

Znalazłam reportaż z 2019 roku, w którym kobieta opowiadała o swojej chęci pomocy starszemu, samotnemu sąsiadowi, ale ani jej, ani innym sąsiadom nikt nie chciał udzielić odpowiedzi na pytanie co się z nim dzieje ze względu na RODO. Okazało się, że trafił do szpitala, skąd został po dwóch dniach wypisany i w czasie, gdy sąsiedzi bezskutecznie próbowali dowiedzieć się co u niego słychać, mężczyzna leżał martwy w mieszkaniu. W tamtym okresie radnym miasta Sztokholmu ds. osób starszych był Erik Slottner z Chrześcijańskich Demokratów, ten od błędów w CV, który ubolewał, że mężczyzna zmarł w samotności.

Drążąc temat o samotności w Szwecji, trafiłam na kwestię wykluczenia technologicznego. Autorzy i autorki „Mapy samotności” pisali, że 6% społeczeństwa szwedzkiego, co w 2019 roku oznaczało 1 mln osób, żyło w digitalnym wykluczeniu. Zaledwie ok. 30% emerytów i emerytek deklarowało, że korzystają z internetu regularnie. I w tym upatrywano też jednej z przyczyn samotności. Artur Celiński pisał, że infrastruktura miejska premiująca ruch samochodowy nasila niechcianą samotność w miastach.

Cena niechcianej samotności

Badając skutki samotności, badaczki doszły do wniosku, że niechciana samotność jest równie dużym ryzykiem przedwczesnej śmierci jak palenie lub otyłość. Cytowana w „Mapie samotności” fizjoterapeutka Petra Heideken Wåge prowadziła na Mälardalens högskola projekt badawczy i powiedziała, że niechciana samotność jest równie szkodliwa jak palenie 15 papierosów dziennie. Badacze z Karolinska institutet zauważyli korelację pomiędzy długotrwałą, niechcianą samotnością a wysokim ciśnieniem krwi, co może zwiększać ryzyko zawału, wylewu lub demencji. Wielu naukowców w Szwecji mówi o triadzie zdrowia niezbędnej do długiego, szczęśliwego życia: zbilansowanej diecie, ruchu i dobrych relacjach. Niechciana samotność jest jej najsłabszym ogniwem.

W marcu 2023 minister ds. społecznych Jakob Forssmed pisał na łamach „Sydsvenskan”, że niemal 2 mln Szwedów w wieku powyżej 16 lat dotyka niechciana samotność i izolacja. Minister podawał, że 26% dzieci w klasach 3-6 mówiła, że czuje się samotnie w szkole. 1 na 3 osoby dorosłe wspominała o uciążliwości związanej z samotnością i izolacją. „Za każdą z tych liczb kryje się człowiek” – pisał minister, dodając, że mówią one o dużym cierpieniu. Minister pisał, że widzi spore obawy, jak sobie poradzą w szkole dzieci cierpiące z powodu samotności, skoro badania mówią, że ryzyko niepowodzenia rośnie, gdy dzieciom brakuje bliskich relacji. Wreszcie skonstatował, że prędzej czy później to społeczeństwu przyjdzie zapłacić za koszty leczenia depresji, chorób serca, demencji, które niechciana samotność nasila, ale też wywołuje. Minister napisał, że wzorem Wielkiej Brytanii rząd zlecił Folkhälsomyndigheten zadanie opracowania narodowej strategii do walki z samotnością. Urząd ma przygotować najlepsze narzędzia i praktyki, które pomogłyby uporać się z tym problemem. I dodał coś ważnego pisząc, że polityka sama w sobie nie rozwiąże tego problem, ale może stwarzać warunki ułatwiające działanie różnego rodzaju podmiotom, które wspólnie mogą pracować nad budowaniem więzi społecznych. Rząd przekazał gminom fundusze na „prowadzenie ukierunkowanych rozmów na temat zdrowia z osobami starszymi”. Socialstyrelsen otrzymał na to zadanie 143,5 mln koron. W czasie takiej rozmowy nie tylko zostaną poruszone kwestie zdrowia, ale też dana osoba dowie się jaką aktywność w interesującym ją obszarze oferują organizacje w okolicy. Dofinansowano też telefon zaufania BRIS, który otrzymał środki na utrzymanie linii pomocowej w większej liczbie godzin dla dzieci. Zdecydowano się dodatkowo na sfinansowanie „fritidskort” – karty na zajęcia w wolnym czasie dla dzieci i młodzieży. Rząd przeznaczył też część środków na aktywności sportowe dla osób starszych. W 2023 ujęto te wszystkie działania w trzyletnim programie zapobiegania niechcianej samotności. Rokrocznie do 2025 na ten cel ma być przeznaczanych 300 mln koron.

Minister ds. społecznych Jakob Forssmed podczas przewodnictwa Szwecji w Radzie Unii Europejskiej zainicjował pierwsze spotkanie na szczycie o samotności w UE. Odbyło się ono w dniach 20-21 kwietnia 2023. Celem spotkania była dyskusja o samotności i o tym jak na poziomie unijnych regulacji można ją zwalczać, ale też okazja do zastanowienia się jak włączyć kwestię samotności do inicjatywy KE dotyczącej zdrowia psychicznego, która wystartowała w czerwcu 2023.

W listopadzie tego samego roku na stronie rządowej można było przeczytać, że minister został wybrany na 1 z 12 komisarzy w nowo powstałej Komisji ds. Samotność przy WHO. I będzie tym samym jedynym reprezentantem z Europy. Jest to trzyletnia inicjatywa zaplanowana do stycznia 2027 roku. W Komisji zasiadają ministrowie, przedstawiciele organizacji pozarządowych i prywatni aktorzy. Komisję wspiera grupa ekspertów, której sekretariat zlokalizowany jest w Genewie. W ciągu dwóch pierwszych lat działania komisja ma za zadanie opracowanie globalnego planu pracy zwalczania niechcianej samotności, którą WHO uznał za globalny problem zdrowotny. Ale Komisja ma też wypracować narzędzia pomiaru samotności i izolacji społecznej, przygotować bazy danych naukowych jako źródła referencji dla szukania dobrych praktyk. Pierwsze posiedzenie Komisji odbyło się 6 grudnia 2023 roku we włoskim Bellagio. A 20 grudnia Jakob Forssmed zaprosił do siebie na spotkanie szwedzkich przedsiębiorców, żeby z nimi porozmawiać o tym jak można zwalczyć wspólnie samotność. W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele około 20 firm. „Biznes to niedoceniana siła, która może przyczynić się do zmniejszenia samotności w naszym kraju” – czytam w informacji na stronie rządowej słowa ministra, który opisuje entuzjazm przedsiębiorców, którzy z zaangażowaniem rozwijali pomysły na tworzenie miejsc spotkań, w których ludzie mogliby budować relacje. O tym, że miejska „infrastruktura społeczna” pełni szczególną rolę w zapobieganiu samotności pisał na łamach „Polityki” Artur Celiński cytując dane zgromadzone w międzynarodowym Centrum Projektowania Miejskiego i Zdrowia Psychicznego, o których pisała Layla McCay, dyrektorka tego ośrodka.

„Zespół McCay wyróżnił cztery główne obszary działań, które mogą być tu kluczowe. To przestrzenie zielone, przestrzenie aktywności, przestrzenie prospołeczne i bezpieczeństwo.”

– pisał Artur Celiński podkreślając, że to nie wszystko, bo tę przestrzeń muszą oplatać żywe instytucje służące „dzieleniu wspólnoty samotności” jak pisała w „Amerykańskich smutkach” Siri Hustvedt: instytucje kultury, kluby, świetlice i wszelkie inne miejsca oferujące możliwość spędzania razem czasu.

I to właśnie na taką działalność konserwatywno-liberalny rząd Ulfa Kristerssona ograniczył dotację rządową uderzając w szwedzki sektor pozarządowy, w folkhögskolor, oddolne instytucje szkoleniowe odpowiadające za tworzenie kółek zainteresowań, miejsc spotkań, klubów dyskusyjnych, czyli tego wszystkiego co buduje więzi i relacje. A dlaczego to zrobił? Bo sektor pozarządowy w Szwecji wyrósł na samoorganizacji ludzi wywodzących się z socjaldemokracji. Niszcząc go zyskają podwójnie, bo osłabią organizacje związane ze socjaldemokracją, ale też zrujnują go tak, że po jakimś czasie nie będzie w stanie organizować wydarzeń na takim poziomie jak to się działo do tej pory. Wówczas prawica zacznie krzyczeć, że trzeba oddać realizację tego typu zadań sektorowi prywatnemu, z którym minister nawet już prowadzi rozmowy. Z czasem pojawią się dotacje państwowe przekazywane firmom na robienie tego, co teraz jest w zakresie działania NGOsów. Firmy będą chciały tę działalność prowadzić z zyskiem, więc będą wysysać z budżetu coraz więcej pieniędzy publicznych pod pretekstem rosnących kosztów. Tak kapitalizm niszczy szwedzkie państwo dobrobytu.

Niechciana samotność to koszt kapitalizmu

A zatem kapitalizm wykończył małe, rodzinne sklepiki, w których wszyscy się znali wprowadzając bezosobowe wielkopowierzchniowe sklepy, w których nie ma miejsca na porozmawianie ze sobą. Kapitalizm zmusił ludzi do migracji za pracą, do opuszczania swoich ojczystych krajów i rodzinnych stron ucinając korzenie, więzi i bliskie relacje. Kapitalizm stworzył idealne warunki do narastania niechcianej samotności w wielkich anonimowych miastach rozjechanych przez wielopasmowe ulice. Obniżanie podatków wymusiło cięcia w sektorze usług społecznych a w konsekwencji zastępowanie domów opieki opiekunami przychodzącymi do mieszkań, którzy mają tak napięty grafik pracy, że nie ma w nim czasu na rozmowę z podopiecznymi. Kapitalizm wywołał chorobę i monetyzuje ją przerzucając na społeczeństwo jej koszty. A politycy spotykają się w ładnych miejscowościach, na koszt podatników, żeby rozmawiać jak zapobiec chorobie, którą przecież podtrzymują istniejące rozwiązania prawne, które stworzyli politycy. Zadajmy sobie zatem pytanie: Jakby to było, gdybyśmy to powstrzymały?

Buycoffee.to

Jeśli chcesz docenić moją pracę włożoną w napisanie tego artykułu postaw mi wirtualną kawę.

Buycoffee.to/szkicenordyckie

LH.pl

Jeśli chcesz docenić moją pracę możesz mnie wesprzeć zakładając własną stronę w Internecie u polskiego dostawcy hostingu: https://www.lh.pl, u którego od początku tworzę Szkice Nordyckie na własnej domenie. Z moim kodem rabatowym: LH-20-57100 otrzymasz obniżony koszt hostingu w pierwszym roku o 20% a ja prowizję od LH.pl tak długo jak będziesz ich klientem / klientką.

Źródła: Niechciana samotność w Szwecji:

  1. „Inga i ja, wdowa oraz mężczyzna po rozwodzie, stąpaliśmy po tym samym gruncie, dzieliliśmy wspólnotę samotności” – Siri Hustvedt – Amerykańskie smutki – Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2011. Przełożył: Wojsław Brydak.
  2. Frida Jareteg „Äldre känner oro över att dö ensamma – Gisela, 89: Har ingen kontakt med grannarna”, 21.11.2019. Dostęp: 3.06.2024, godz. 17:13. Link: https://www.svt.se/nyheter/lokalt/stockholm/dod-och-bortglomd-hur-raddar-vi-de-ensamma-aldre.
  3. Frida Jareteg „Ellinors granne låg död i veckor – sekretessregler hindrade henne att hjälpa”, 26.11.2019. Dostęp: 4.06.2024, godz. 17:50. Link: https://www.svt.se/nyheter/lokalt/stockholm/ellinors-granne-lag-dod-i-flera-veckor.
  4. P4 Jämtland, “Anställda i hemtjänsten sprider julglädje till ensamma”, 3.12.2019. Dostęp: 6.06.2024, godz. 12:40. Link: https://sverigesradio.se/artikel/7359475.
  5. Mattias Lodding „Släkting till mannen som låg död i tre år kan ha hittats”, 15.01.2020. Dostęp: 3.06.2024, godz. 16:16. Link: https://www.svt.se/nyheter/lokalt/stockholm/slakting-till-mannen-som-lag-dod-i-tre-ar-kan-ha-hittats.
  6. Lars Adolfsson „Var åttonde har ingen nära vän – men ensamheten minskar”, 26.02.2020. Dostęp: 6.06.2024, godz. 12:26. Link:https://www.svt.se/nyheter/lokalt/sormland/var-attonde-person-i-sverige-har-ingen-nara-van-enligt-statistik-fran-scb.
  7. Lars Adolfsson „Ny satsning i Eskilstuna hjälper folk att skaffa nya vänner”, 26.02.2020. Dostęp: 6.06.2024, godz. 12:21. Link: https://www.svt.se/nyheter/lokalt/sormland/har-traffas-nya-vanner-varje-vecka.
  8. Ali Fegan, David Lindahl, Ella Hopf Berger „Hittades död efter nästan fyra år – se historien om mannen som blev symbol för ensamhet”, 3.02.2021. Dostęp: 3.06.2024, godz. 12:41. Link: https://www.svt.se/nyheter/granskning/ug/se-historien-om-mannen-som-blev-symbol-for-ensamheten.
  9. David Lindahl, Ali Fegan „Uppmaningen till ensamma: Betala inte hyran med autogiro”, 3.02.2021. Dostęp: 3.06.2024, godz. 16:03. Link: https://www.svt.se/nyheter/granskning/ug/uppmaningen-till-ensamma-betala-inte-hyran-med-autogiro.
  10. Ella Hopf Berger „Här ger Harriet, 87, sina bästa råd till andra som känner sig ensamma”, 3.02.2021. Dostęp: 3.06.2024, godz. 13:13. Link: https://www.svt.se/nyheter/granskning/ug/har-ger-harriet-87-sina-basta-rad-till-andra-som-kanner-sig-ensamma.
  11. David Lindahl „Experten svarar: Är vi svenskar verkligen så ensamma?”, 3.02.2021. Dostęp: 3.06.2024, godz. 15:16. Link: https://www.svt.se/nyheter/granskning/ug/experten-svarar-ar-vi-svenskar-verkligen-sa-ensamma.
  12. “Ensamhetens karta. En sammanställning om ensamheten i Sverige”, kwiecień 2021. Link: https://ensamhetskommissionen.se/wp-content/uploads/2021/04/Ensamhetens_karta.pdf.
  13. Amelia Adamo, Eva Eriksson, Lars Stjernkvist, Ingmar Skoog, Carl-Johan Zetterberg Boudrie „Vi kräver krafttag mot ofrivillig ensamhet”, 20.06.2021. Dostęp: 3.06.2024, godz. 18:12. Link: https://www.expressen.se/debatt/vi-kraver-krafttag-mot-ofrivillig-ensamhet/.
  14. Oskar Jönsson, Johan Wikén „Man hittad död i lägenhet – kan ha legat över två år”, 16.11.2021. Dostęp: 3.06.2024, godz. 12:37. Link: https://www.svt.se/nyheter/lokalt/stockholm/man-hittad-dod-i-lagenhet-efter-mer-an-tva-ar.
  15. Johan Wikén, Oskar Jönsson „Hundratusentals svenskar lever socialt isolerade: Förskräckligt”, 17.11.2021. Dostęp: 3.06.2024, godz. 17:58. Link: https://www.svt.se/nyheter/inrikes/hundratusentals-svenskar-lever-socialt-isolerade.
  16. Oskar Jönsson, Johan Wikén „Begravningsentreprenören: Fler begravs ensamma”, 21.12.2021. Dostęp: 3.06.2024, godz. 12:31. Link: https://www.svt.se/nyheter/inrikes/begravningsentreprenoren-fler-begravs-ensamma.
  17. Johan Wikén, Oskar Jönsson, Aris Velizelos „Vi ser den mörka sidan av samhället”, 21.12.2021. Dostęp: 3.06.2024, godz. 18:04. Link: https://www.svt.se/nyheter/inrikes/over-400-personer-lag-doda-minst-en-manad-innan-de-hittades.
  18. „Hälsosamtal för äldre ska motverka ofrivillig ensamhet”, 16.02.2023. Dostęp: 5.06.2024, godz. 20:18. Link: https://www.regeringen.se/pressmeddelanden/2023/02/halsosamtal-for-aldre-ska-motverka-ofrivillig-ensamhet/.
  19. Jakob Forssmed „Ofrivillig ensamhet, särskilt den som pågår under lång tid, får allvarliga konsekvenser”, „Sydsvenskan”, 28.03.2023. Dostęp: 5.06.2024, godz. 19:07. Link: https://www.regeringen.se/debattartiklar/2023/03/ofrivillig-ensamhet-sarskilt-den-som-pagar-under-lang-tid-far-allvarliga-konsekvenser/.
  20. Artur Celiński „Epidemia samotności: droga i zatrważająca. Rozwiązania leżą na ulicy. Dosłownie”, 11.06.2023. Dostęp: 6.06.2024, godz. 13:31. Link: https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/2214876,1,epidemia-samotnosci-droga-i-zatrwazajaca-rozwiazania-leza-na-ulicy-doslownie.read?.
  21. „Jakob Forssmed invald i WHO:s nya kommission mot ensamhet”, 15.11.2023. Dostęp: 5.06.2024, godz. 19:36. Link: https://www.regeringen.se/pressmeddelanden/2023/11/jakob-forssmed-invald-i-whos-nya-kommission-mot-ensamhet/.
  22. „Socialministern till första mötet i WHO:s gemenskapskommission”, 5.12.2023. Dostęp: 5.06.2024, godz. 19:43. Link: https://www.regeringen.se/pressmeddelanden/2023/12/socialministern-till-forsta-motet-i-whos-gemenskapskommission/.
  23. „Stärk gemenskaperna – motverka den ofrivilliga ensamheten”, 18.12.2023. Dostęp: 4.06.2024, godz. 18:25. Link: https://www.regeringen.se/artiklar/2023/12/stark-gemenskaperna–motverka-den-ofrivilliga-ensamheten/.
  24. „Initiativ samlar näringslivets engagemang mot den ofrivilliga ensamheten”, 22.12.2023. Dostęp: 5.06.2024, godz. 20:10. Link: https://www.regeringen.se/artiklar/2023/12/initiativ-samlar-naringslivets-engagemang-mot-den-ofrivilliga-ensamheten/.
  25. Podcast „Madame Monday”, Joanna Flis. Odcinek pt.: “Wszyscy mamy podobnie”, 3.06.2024.
  26. Julia Rigaud „Så ska social isolering bland äldre brytas”, 6.08.2024. Dostęp: 6.08.2024, godz. 15:48. Link: https://www.svt.se/nyheter/inrikes/sa-ska-social-isolering-bland-aldre-brytas.