Kategorie
Kraje nordyckie

Jak mieszkają studenci w Szwecji?

Warszawskie Koło Młodych Inicjatywy Pracowniczej (instagram.com/kmip.warszawa) zorganizowało protest na Uniwersytecie Warszawskim: „Brak miejsc w akademikach, żenująco niskie stypendia socjalne, a nawet brak stołówki na terenie Uniwersytetu – to przyczyny, które zmuszają ludzi do porzucenia edukacji wyższej”. Na początku listopada 2023 głośno zrobiło się w polskich mediach za sprawą reportażu Uwaga! TVN o studencie, który zamieszkał w aucie, bo nie stać go na wynajem choćby pokoju w Krakowie. 20 letni Patryk opowiedział reporterom Uwaga! TVN, że jego dzienny limit do wydania to 15 zł, więc zamiast obiadów je masło orzechowe, które daje na długo uczucie sytości. Żeby w ogóle przeżyć, po zajęciach i w weekendy pracuje jako dostawca jedzenia w jednej z sieci. Sprawdźmy zatem jak mieszkają studenci w Szwecji i czy też w samochodach.

Jak mieszkają studenci w Szwecji?

Helsingkrona nation to stowarzyszenie zrzeszające osoby studiujące na uniwersytecie w Lund. W 1890 wyłoniło się ze Skånska nationen, której korzenie sięgają XVII wieku. Organizacja wydaje własną gazetę „Helsingkroniten” i ma własną drużynę piłkarską FC Helsingkrona. Stowarzyszenie nie tylko prowadzi działalność kulturalną i rozrywkową, z corocznym balem, ale też szeroko zakrojoną działalność socjalną, która ma umilić i ułatwić życie studenckie. W każdy poniedziałek i wtorek o 12:00 Helsingkrona nation zaprasza na lunche w kwocie 45 koron, czyli za niecałe 18 zł. We wszystkie środowe wieczory organizacja zaprasza na nieco bardziej wyszukane potrawy w restauracji i coctailbarze. W piątki o 15:00 studenci i studentki zapraszani są do pubu Fredmans, gdzie serwowane są wyśmienite hamburgery. A wieczorem można spędzić czas przy pięknie nakrytych stolikach oddając się kulinarnym ekstazom, które Pana Makłowicza mogłyby przyprawić o foodgasm. Studentów i studentki, które doceniają spotkania towarzyskie w weekendy, organizacja zaprasza na brunche o 12:00. Za 50 koron, czyli niecałe 20 zł można zarezerwować buffé.

Ile kosztuje wynajęcie mieszkania studenckiego w Szwecji?

Helsingkrona nation ma własne akademiki. We wszystkich obowiązuje zakaz palenia. „Huset”, czyli „Dom” oferuje 161 pokoi w stylu korridorrum ze wspólną kuchnią i własną toaletą. Nazwa pochodzi od słowa „korytarz”, bo pokoje zlokalizowane są wzdłuż długiego korytarza, na końcu którego znajdują się części wspólne. Wszystkie za wyjątkiem tych na parterze mają własne balkony a mieszkania powierzchnię 20, 25 i 45 m kwadratowych. W cenę czynszu wchodzi kablówka, internet, ciepła i zimna woda. Akademik ma własną pralnię i saunę. Wynajęcie pokoju o powierzchni 20 m kw. kosztuje 4 381 koron, czyli 1 744 zł. Za 25 m kw. płaci się 5 091 koron – 2 026 zł. Za 45 m kw. płaci się 8 464 korony – 3 369 zł. A jak jest w Krakowie?

Porównałam ceny najmu w Krakowie korzystając z wyszukiwarki Otodom.pl (11 listopada 2023).

20 m kw. w Szwecji: 1 744 zł a w Krakowie najtańsze oferty to:
• Os. Piastów 41 – 2 000 zł
• ul. Augustiańskiej – 2 060 zł
• Osiedle Podwawelskie – 2 200
• ul. Kalwaryjska – 2 505 zł

25 m kw. w Szwecji: 2 026 zł a w Krakowie najtańsze oferty zaczynają się na Prądniku Białym od 2 180 zł. Na Olszy trzeba jednak zapłacić 2 500 zł.

45 m kw. w Szwecji: 3 369 zł a w Krakowie najtańsze oferty to:
• Os. Piastów – 2 920
• Stare Podgórze – 3 200
• Ul. Nadwiślańska – 3 900 zł
• Ul. Wrocławska – 4 350 zł

Jedną z ostatnich inwestycji budowlanych Helsingkrona nation jest „Villan”, siedmiopiętrowy akademik z 59 mieszkaniami, do których będzie się można wprowadzić już wiosną przyszłego roku. Tak nazwano trzeci dom studencki, który łączy najlepsze doświadczenia wyniesione z kolektywnego mieszkalnictwa z nowoczesnością. Mieszkania będą mieć własne łazienki i wspólną przestrzeń: wygodną kuchnię, salon i balkony. W pomieszczeniach piwnicznych przewidziano też miejsce na prywatne wydarzenia. W pobliżu jest oczywiście sklep spożywczy.

Jeśli chodzi o standard szwedzkich akademików, to różnie można trafić. W sierpniu 2023 telewizja publiczna SVT nagłośniła problem z pluskwami w akademiku w Spånga. Zarządca akademika Studentbostäder i Norden przyznał, że odkąd kupił nieruchomość w 2020 wiadomo było o problemie.

Akademik, w którym mieszkałam w Åsa folkhögskola był willą dla 12 osób. Dzieliliśmy wspólny salon z miejscem na telewizor i kuchnię. Dwa pokoje były dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnością ruchową, dwa miały wspólną łazienkę a pozostałe były jednoosobowymi pokojami z własną łazienką. Wszystkie były umeblowane, podobnie jak kuchnia, w której mieliśmy niezbędne urządzenia: lodówkę, kuchenkę, naczynia i szafki na kluczyk dla każdego. Willa miała werandę z meblami ogrodowymi. Ta, w której mieszkałam dedykowana była abstynentom, co oznaczało jedynie tyle, że nie wolno było w tym domku urządzać imprez. Na terenie campusu była stołówka, w której serwowano do 8:15 śniadania na ciepło i na zimno. Przed lunchem szkoła zapraszała na fikę. Lunch w stylu bufetu podawano od 11:00-13:00. Każdy sam sobie nabierał porcje, był osobny bufet sałatkowy, do wyboru dania mięsne i wegetariańskie, bufet kawowo herbaciany z sokami. No i oczywiście zawsze dużo owoców i desery. Podawano też sezonowe wypieki, więc dzień semli świętowaliśmy oczywiście semlą. Latem zdarzały się lody z bezikami. Dodam, że to było na początku cięć budżetowych prawicy.

Kryzys mieszkaniowy w Szwecji

Obecnie dużo mówi się w Szwecji o kryzysie mieszkaniowym, który szczególnie uderza w młode osoby. Pisali o tym we wspólnym artykule na łamach „Expressen” szefowa socjaldemokratycznej młodzieżówki Lisa Nåbo oraz przewodniczący związków zawodowych Byggnads Johan Lindholm. We wspomnianym artykule piszą, że wprawdzie Szwedzi wyprowadzają się z domu rodzinnego średnio w wieku 19 lat, to wiek osób, które stać na zamieszkanie na swoim z roku na rok wzrasta. W ciągu ostatnich 25 lat liczba osób młodych w wieku 20-27 lat, które nie mogły się wyprowadzić z domu rodzinnego wzrosła z 15% do 24%. A winę w tym negatywnym trendzie widzą w zmianie modelu finansowania budownictwa mieszkaniowego, który premiuje kupowanie mieszkań na własność zamiast inwestycji w gminne mieszkania z tanimi czynszami. Mieszkanie za darmo od gminy wciąż jest realne, ale kolejki do nich niestety się wydłużają. W efekcie społeczeństwo szwedzkie wpadło w pułapkę: ceny na rynku mieszkaniowym rosną i rośnie też zadłużenie Szwedów.

„Zachowajmy to, co najbardziej kochamy w Szwecji, prawo jednostki do życia na swoim bez względu na zasobność portfela rodziców”

– apeluje Lisa Nåbo i Johan Lindholm.

Niestety statystyki są alarmujące. W 2022 w Sztokholmie studiowało 100 000 osób, a do dyspozycji studentów w mieście było 20 500 mieszkań. Kolejka do pokoju w akademiku typu korridorrum w Stockholms studentbostäder (SSSB) wydłużyła się do roku oczekiwania. Na mieszkanie studenckie trzeba czekać nawet 2 – 3 lata.

Już 9 na 10 osób w Szwecji mieszka w gminach, w których brakuje mieszkań. A branży budowlanej grozi kryzys, który miał ostatnio miejsce na porównywalną skalę w latach 90. W sierpniu 2023 SCB, odpowiednik polskiego GUS poinformował, że w pierwszej połowie roku rozpoczęto budowę zaledwie 14 550 mieszkań, najmniej od 2009. To spadek o 57% w porównaniu z 2022 rokiem. Tymczasem według Boverket, żeby zaspokoić wszystkie potrzeby mieszkaniowe powinno się budować 67 300 mieszkań rocznie do roku 2030. Dla porównania w Polsce w tym samym czasie rozpoczęto budowę 85,6 tys. mieszkań, o 28,5% mniej niż rok wcześniej, jak informowała Michalina Janyszek na łamach portalu Nieruchomosci-online.pl.

Prawica wspiera osoby zamożne kosztem najbiedniejszych

Obecny prawicowy rząd i Szwedzcy Demokraci w budżecie na 2024 wesprą, ale nie najemców a właścicieli nieruchomości. Zwiększono bowiem wydatki na odpisy podatkowe na sprzątanie, remonty, prace ogrodowe itp., czyli tzw. RUT i ROT. W ten sposób premiuje się właścicieli willi i mieszkań własnościowych, którzy nie dość, że więcej zarabiają, to jeszcze skorzystają z ulg podatkowych. A osoby gorzej zarabiające złożą się na te ulgi. Dina Oetterli na łamach Bostadspolitik.se zastanawia się jak to możliwe, że rząd nie jest w stanie znaleźć 3 mld koron na wsparcie inwestycji w tanie budownictwo czynszowe a bez problemu wydaje 56 mld rocznie na dopłaty na m.in. sprzątanie w willach bogaczy?

Zarówno związek zawodowy branży budowlanej Byggnads, jak i młodzieżówka socjaldemokratyczna SSU apelują o przywrócenie investeringsstödet, czyli wsparcia rządowego na inwestycje w mieszkania z tanimi czynszami oraz akademiki. Program wszedł w życie w listopadzie 2016 i dzięki niemu zbudowano 51 000 mieszkań. Był największą inwestycją budowlaną od zakończenia programu „Miliona Mieszkań”. Miał tę zaletę, że mieszkania musiały być niskoemisyjne, a zatem przyjazne dla klimatu, ale też dla portfela. Dodatkowo co najmniej 12,5 % z nich miało być skierowanych do osób w wieku poniżej 31 roku życia oraz na social housing, czyli mieszkania socjalne, co o tyle ma sens, że w Szwecji zarejestrowanych jest 33 000 osób w kryzysie bezdomności. Dla porównania w Polsce, zgodnie z ostatnimi badaniami bezdomności przeprowadzonymi w 2019, żyje 30 330 osób dotkniętych kryzysem bezdomności.

Prawica zlikwidowała dotację rządową na budowę akademików

24 listopada 2021 w Riksdagu odbyły się dwa ważne głosowania. Ten dzień przeszedł później do historii szwedzkiego parlamentaryzmu pod nazwą szalona superśroda. Wcześniejsze głosowanie miało rozstrzygnąć, czy Magdalena Andersson zostanie pierwszą kobietą na stanowisku premiera Szwecji. Kilka godzin później parlament miał wybrać budżet, w oparciu o który miała realizować swoją politykę. W ostatniej chwili Annie Lööf, ówczesna szefowa Partii Centrum zwołała konferencję prasową, podczas której oznajmiła, że nie poprze jednak budżetu rządu i wstrzyma się w głosowaniu budżetowym, a to oznaczało, że przejdzie budżet niebiesko-brunatnych a ci zaplanowali w nim likwidację wsparcia rządowego na inwestycje w budowę mieszkań gminnych z tanimi czynszami oraz mieszkań dla studentów. Dla koalicjanta Socjaldemokracji budżet prawicy i SD oznaczał z kolei obniżkę cen paliw, a to coś czego w żaden sposób nie mogła realizować partia Zielonych. Per Bolund powiedział wówczas, że jego partia rezygnuje więc z zasiadania w rządzie, w którym nie jest dla stanowisk, tylko po to, żeby prowadzić zieloną politykę. Podobnie jak obecnie Razem zrezygnowała z zasiadania w rządzie, ponieważ koalicja nie poparła lewicowej polityki, m.in. przekazania 1% PKB na publiczny program mieszkaniowy. Głosowanie nad budżetem w Szwecji nazwano potem moralną porażką Partii Centrum, która przyłożyła rękę do tego, że Szwecja po raz pierwszy miała realizować politykę Szwedzkich Demokratów. A wracając do tematu mieszkań, to właśnie z tego powodu nie powstało w Szwecji 23 000 mieszkań czynszowych i studenckich.

Studenci w Szwecji nie mają gdzie mieszkać

Od wielu lat aktywiści alarmują, że w Szwecji coraz częściej młodzież nie jest w stanie podjąć pracy czy studiów, bo nie ma gdzie lub nie ma za co mieszkać. W Sztokholmie buduje się wprawdzie akademiki, ale zbyt mało, a te które są mają zbyt wysokie czynsze. Z tego powodu na campusie Albano pokoje stały wolne przez długi okres czasu. Za wynajęcie pokoju w nowym akademiku trzeba zapłacić od 7 000 do 9 000 koron, czyli 2 786 – 3 582 zł, tymczasem zasiłek studencki w ramach CSN wynosi 11 000 – 12 000 koron (4 379 – 4 777 zł). W lipcu 2023 SVT donosiła, że 4 osoby na 10 rezygnuje z tego powodu ze studiów na Uniwersytecie Sztokholmskim.

Lisa Nåbo i Johan Lindholm ostrzegają, że jeśli natychmiast nie zmieni się sytuacja, to Szwedzi będą jak Włosi mieszkać z rodzicami do czterdziestki. Johan Lindholm w artykule napisanym wspólnie z Marie Linder stojącą na czele stowarzyszenia najemców czynszowych Hyresgästföreningen oceniają obecną sytuację jako „katastrofalną”. W zupełnie innym kierunku poszła Finlandia, która właśnie teraz w okresie niskiej koniunktury wspiera aktywnie inwestycje w budownictwo z tanimi czynszami. I tego też domagają się eksperci w Szwecji ostrzegając, że inaczej Szwecję czeka wielopokoleniowy kryzys mieszkaniowy i kaskadowe problemy, które odbiją się na rynku pracy przyczyniając do bezrobocia, bezdomności, ale też wpłyną na ubożenie społeczeństwa obciążonego rosnącymi kosztami kredytów mieszkaniowych.

Zasiłek mieszkaniowy na poziomie z lat 90.

Bostadsbidrag, czyli zasiłek mieszkaniowy wprowadzono w Szwecji w latach 30., ale to jak obecnie wygląda jest pokłosiem decyzji z 1997. Skorzystać mogą z niego rodziny z dzieckiem oraz młode osoby. Jak tłumaczy Christin Sandberg na łamach Arbetaren.se miał on wspierać osoby gorzej usytuowane pozwalając im na zachowanie utrzymania na przynajmniej podstawowym poziomie. Problem w tym, że o ile zasiłek mieszkaniowy został nieco podwyższony w 2017 rodzinom, to zatrzymał się na poziomie ustalonym pod koniec lat 90. w przypadku dopłat dla osób młodych. Jego wysokość jest uzależniona od wysokości dochodów. Wiele osób zarabia zbyt dużo, żeby z niego skorzystać, ale zbyt mało, żeby się utrzymać bez niego. Na domiar złego najwyższy czynsz jaki pokrywa zasiłek mieszkaniowy jest na tym samym poziomie co w roku 1997, a koszty najmu od tej pory zwiększyły się dwukrotnie. Ludzie przeprowadzają się więc do coraz mniejszych mieszkań, bo nie są w stanie opłacić rosnących kosztów utrzymania. I coraz częściej mówi się w Szwecji o przeludnieniu mieszkań. W pierwszej połowie 2023 roku o zasiłek mieszkaniowy ubiegało się 118 578 osób, czyli najmniej od wielu lat, co pokazało badanie „Tidningen Näringslivet”, na które powołuje się „Arbetaren”. W 2022 wypłacono go 197 000 gospodarstw domowych, a z budżetu państwa przeznaczono na niego 4,1 mld. W 1995 państwo wypłaciło zasiłki mieszkaniowe 355 000 gospodarstw domowych w wysokości odpowiadającej równowartości 14 mld koron. Wysokość zasiłku mieszkaniowego dla osób młodych nie może przekroczyć 1 300 koron miesięcznie, co odpowiada kwocie ok. 517 zł. Ale jeśli ktoś zarobi zbyt dużo, to w ciągu 30 dni musi zwrócić jego część. A spóźnienie z rozliczeniem oznacza wpisanie do rejestru dłużników, czyli Kronofogden.

Mieszkanie prawem człowieka

Ali Esbati, parlamentarzysta z ramienia partii Lewicy, Vänsterpartiet przypomina na łamach Arbetsvarlden.se, że mieszkanie jest prawem człowieka a obecny kryzys mieszkaniowy w Szwecji to przykład

„niszczycielskiej siły rynkowej ortodoksji w pełnym rozkwicie”

Ten absolwent prestiżowej Handelshögskolan, która jest szwedzką kuźnią późniejszych premierów, ministrów i CEO największych biznesów podkreśla, że bez aktywnego zaangażowania państwa w publiczny program mieszkaniowy społeczeństwo zapłaci najwyższą cenę w postaci rosnącej bezdomności, przestępczości i rozwarstwienia. Na niezadowoleniu z takiej sytuacji w Szwecji urośli Szwedzcy Demokraci, a w Polsce PiS i Konfederacja. Za brak poparcia koalicji dla propozycji mieszkaniowej Razem zapłacimy w kolejnych wyborach miażdżącym zwycięstwem PiS i Konfederacji. To co rozegrało się na poziomie negocjacji odbieram jako walkę o stołki, podczas której o przyszłości Polski panowie z partii centro-prawicowych jak zwykle zapomnieli.

A wracając do Szwecji, pewnie zastanawiacie się czy tam też ludzie mieszkają w autach. To jeszcze raz przypomnę, że co kraj to obyczaj. I tak, jak politycy w Szwecji nie chodzą ze sobą na wódkę tylko na fikę, tak ludzie w kryzysie bezdomności w Szwecji nie mieszkają w autach, tylko w pojazdach na napęd rowerowy. Tak, dobrze słyszycie. Christoffer Svensson ma dom rowerowy o powierzchni 2 metrów kwadratowych. Na jego pomysł wpadł, gdy bezskutecznie szukał dla siebie mieszkania w Sztokholmie. W środku ma oczywiście kawiarkę, miejsce na naczynia i dmuchany materac do spania. A na dachu baterie słoneczne, dzięki którym ma w środku prąd. W rozmowie z reporterką Szwedzkiego Radia powiedział, że wprawdzie kłopotliwe jest w takim domku przyjmowanie gości, ale ma inne zalety. Nie musi myśleć o rachunkach, a takie mieszkanie daje mu poczucie wolności. Reporterce opowiedział o miejscach, w których nocował i radości z podziwiania wschodów i zachodów słońca, czasie na rozmyślanie.

Buycoffee.to

Jeśli chcesz docenić moją pracę włożoną w napisanie tego artykułu postaw mi wirtualną kawę.

Buycoffee.to/szkicenordyckie

LH.pl

Jeśli chcesz docenić moją pracę możesz mnie wesprzeć kupując usługi u polskiego dostawcy hostingu: https://www.lh.pl, u którego od początku tworzę Szkice Nordyckie na własnej domenie. Z moim kodem rabatowym: LH-20-57100 otrzymasz obniżony koszt hostingu w pierwszym roku o 20% a ja prowizję od LH.pl tak długo jak będziesz ich klientem / klientką.

Źródła – Jak mieszkają studenci w Szwecji?:

  1. Karin Wickström „Mikroboendet är här!”, 19.04.2017. Dostęp: 11.09.2023, godz. 14:10. Link: https://sverigesradio.se/artikel/6677203.
  2. „Stöd för hyresbostäder och bostäder för studerande”, 29.12.2022. dostęp: 11.11.2023, godz. 18:21. Link: https://www.boverket.se/sv/bidrag–garantier/stod-for-hyresbostader-och-bostader-for-studerande/.
  3. Raport “Investeringsstödets effecter på byggandet av hyresbostäder”, 20.04.2023.
  4. Susanna Forssblad „Fyra av tio väljer bort Stockholms universitet – på grund av bostadsbrist”, 14.07.2023. Dostęp: 12.11.2023, godz. 16:03. Link: https://www.svt.se/nyheter/lokalt/stockholm/fyra-av-tio-valjer-bort-stockholms-universitet-pa-grund-av-bostadsbrist.
  5. Michalina Janyszek „Ile mieszkań buduje się w Polsce? Dane GUS za pierwsze pół roku 2023”, 3.08.2023. Dostęp: 11.11.2023, godz. 17:00. Link: https://www.nieruchomosci-online.pl/porady/ile-mieszkan-buduje-sie-w-polsce-dane-gus-za-pierwsze-pol-roku-2023-26309.html.
  6. Clara Fritzon „Jonathan flyttade in i studentlägenhet i Spånga – full med vägglöss”, 13.08.2023. Dostęp: 12.11.2023, godz. 15:21. Link: https://www.svt.se/nyheter/lokalt/stockholm/jonathan-flyttade-in-i-studentlagenhet-i-stockholm-med-vaggloss-stora-som-appelkarnor.
  7. Clara Fritzon „Trots bostadsbrist i Stockholm – här står studentlägenheter tomma”, 13.08.2023. Dostęp: 12.11.2023, godz. 15:30. Link: https://www.svt.se/nyheter/lokalt/stockholm/trots-bostadsbrist-i-stockholm-har-star-studentlagenheter-tomma.
  8. Marie Linder, Johan Lindholm „En lång bostadskris är en katastrof för Sverige”, 26.08.2023. Dostęp: 11.11.2023, godz. 15:30. Link: https://www.expressen.se/debatt/en-lang-bostadskris-ar-en-katastrof-for-sverige/.
  9. Ali Esbati „Fantasier löser inte bostadsbristen”, 30.08.2023. Dostęp: 12.11.2023, godz. 14:31. Link: https://www.arbetsvarlden.se/kronikor/fantasier-loser-inte-bostadsbristen/.
  10. Louise Carlsson-Örning „Behovet av nya bostäder större än beräknat”, 21.09.2023. Dostęp: 11.11.2023, godz. 20:44. Link: https://www.altinget.se/bo/artikel/behovet-av-nya-bostader-storre-an-beraknat.
  11. Christin Sandberg „Bostadsbidraget: Så mycket har det urholkats”, 22.09.2023. Dostęp: 11.11.2023, godz. 20:54. Link: https://www.arbetaren.se/2023/09/22/bostadsbidraget-sa-mycket-har-det-urholkats/.
  12. Dina Oetterli „Det är en sak jag har svårt att förstå”, 28.09.2023. Dostęp: 11.11.2023, godz. 16:13. Link: https://www.bostadspolitik.se/2023/09/28/det-ar-en-sak-jag-har-svart-att-forsta/.
  13. Alexander C. Hult „Villan – så heter Helsingkrona nations nya boende”, 29.09.2023. dostęp: 2.10.2023, godz. 18:36. Link: https://www.lundagard.se/2023/09/29/villan-sa-heter-helsingkrona-nations-nya-boende/.
  14. Vera Svahn „AFB bygger nytt grönt område på Kämnärs”, 26.09.2023. Dostęp: 11.11.2023, godz. 20:18. Link: https://www.lundagard.se/2023/09/26/afb-bygger-nytt-gront-omrade-pa-kamnars/.
  15. Helsingkrona nation, Wikipedia. Dostęp: 2.10.2023, godz. 19:1. Link: https://sv.wikipedia.org/wiki/Helsingkrona_nation.
  16. Kurs korony podaję za kursem średnim walut obcych NBP z 2.10.2023. 1 SEK = 0,3981 zł.
  17. Christin Sandberg „Bostadsbidraget: Så mycket har det urholkats”, 12.10.2023. Dostęp: 12.11.2023, godz. 13:07. Link: https://www.arbetaren.se/2023/09/22/bostadsbidraget-sa-mycket-har-det-urholkats/.
  18. Lisa Nåbo, Johan Lindholm „Tidögänget gör svenska ungdomar till italienare”, 29.10.2023. Dostęp: 11.11.2023, godz. 14:29. Link: https://www.expressen.se/debatt/tidogangetgor-svenska-ungdomar-till-italienare/.
  19. Uwaga! TVN „Student zamieszkał w samochodzie. Nie miałem pieniędzy, a bardzo zależało mi na studiach”, 2.11.2023. Dostęp: 11.11.2023, godz. 14:10. Link: https://uwaga.tvn.pl/reportaze/krakow-20-latek-mieszka-w-aucie-nie-ma-pieniedzy-ale-chce-studiowac-st7419508.