W październiku 2015 w obrocie pieniężnym pojawiły się w Szwecji nowe banknoty. Pierwsza dama szwedzkiej literatury i jednocześnie pierwsza kobieta z Noblem w ogóle Selma Lagerlöf, której wizerunek wieńczył do tej pory banknot dwudziestokoronowy, została zastąpiona kochaną na całym świecie Astrid Lindgren (Więcej o niej w: „Literacka Smalandia, czyli śladami Astrid Lindgren„, „Dom Astrid Lindgren w Näs„, „Świat Astrid Lindgren, czyli szwedzki Disneyland„, „Astrid Lindgren. Opowieść o życiu i twórczości – Margareta Strömstedt„, „Bullerbyn istnieje naprawdę„). Oprócz pisarki, na nowym banknocie znalazła się też oczywiście Pippi Långstrump z kuferkiem pełnym złota, zimoziół (linnea – nazwana tak na życzenie samego Karola Linneusza („Przebiśniegi a Szwed Karol Linneusz„); była jego ulubioną rośliną), roślina, którą można spotkać w småländzkich lasach i oczywiście książki. Decyzję o zmianie podjął Riksbank, odpowiednik polskiego NBP, który stwierdził, że po 25 latach pora zapytać Szwedów, co teraz chcą widzieć na banknotach. Tematem nowych banknotów została, jakżeby inaczej, kultura i przyroda i każdorazowo wygląda to tak, że awers to wizerunek osobistości związanej z kulturą, a rewers to motyw przyrody, kojarzony z tą postacią. Stąd z drugiej strony dwudziestokoronowego banknotu jest oczywiście widoczek Smålandii, z której pochodziła Astrid Lindgren.
Jednocześnie z wprowadzeniem nowej dwudziestki, odświeżono banknot pięćdziesięciokoronowy, który od tej pory zdobi Evert Taube, trubadur, jeden ze szwedzkich skaldów narodowych, z Bohuslän na odwrocie. Po raz ostatni Evert Taube wystąpił publicznie 14 lipca 1975; był wówczas niezapowiedzianym gościem w Sven-Bertils Show, a przyjechał prosto ze szpitala. Zarecytował fragment „Min Älskling” (Moje Kochanie), po czym podarował różę swojej żonie, która była wtedy razem z nim na scenie. A opuszczając scenę pomachał widowni białą chusteczką, na co odpowiedziało mu morze powiewających na pożegnanie chusteczek. Mimo, że w swoim dorobku miał i powieści, prozę podróżniczą, to najbardziej kochano go za niezwykłe teksty piosenek, których napisał ponad 200.
Dwustukoronowy banknot zdobi teraz reżyser, ale też pisarz Ingmar Bergman i widok Gotlandii na rewersie. Tysiąc koron ma twarz Daga Hammarskjölda (1905 – 1961), który na świecie jest pewnie najbardziej znany ze swojej działalności dyplomatycznej i klasy, z jaką reprezentował ONZ na stanowisku sekretarza generalnego. Do jego sławy przyczyniła się też tragiczna śmierć w katastrofie samolotowej; leciał wówczas w misji pokojowej razem z 15 osobami, żadna z nich się nie uratowała. Ale dla nas ważniejsze jest to, że Hammarskjöld to autor niezwykłych wyznań. „Drogowskazy”(Vägmärken) zostały znalezione już po jego śmierci w nowojorskim mieszkaniu autora, pokazując zupełnie nieznane oblicze tego polityka. Jego duchowe poszukiwania do dzisiaj fascynują, a tuż po odkryciu zapisków, poruszyły ludzi na całym świecie. Na odwrocie banknotu z wizerunkiem Hammarskjölda zdecydowano się nie bez powodu na widok Laponii. To było jego ukochane miejsce ucieczek, do którego uwielbiał powracać, szukając wytchnienia w cichych, bezkresnych krajobrazach Północy. A trzeba dodać, że Dag Hammarskjöld był z zamiłowania piechurem i miłośnikiem gór; to właśnie dla uczczenia tej pasji autora, Szwedzi w 2004 otworzyli trasę jego imienia: „Dag Hammarskjöldsleden”, która prowadzi z Åbisko do Nikkaluokta, jego ulubionymi ścieżkami. Na trasie znajduje się siedem miejsc na postój i medytację, z fragmentami z tekstów poety wykutych w kamieniach wzdłuż trasy.
Szwedzi mogą się teraz cieszyć podwójnie i tym, że ich ulubiona pisarka zdobi banknot dwudziestokoronowy, i że został on uznany jednym z najpiękniejszych na świecie przez International Bank Note Society, organizację non-profit, która corocznie nagradza banknoty o największej wartości artystycznej i jednocześnie posiadające najbardziej wymyślne zabezpieczenia. I chyba nikt nie ma wątpliwości, że trudno sobie wyobrazić prostszą i lepszą promocję własnej literatury na świecie. Cała Szwecja, jak wiemy, nie tylko czyta, ale potrafi też, jak widać, w nietypowy sposób promować swoich pisarzy. Ale w Szwecji staje się nieustannie na głowie w zachęcaniu do czytania. Niedawno pisałam o pracodawcach, dzięki którym Szwedzi zyskują miesięcznie tydzień płatnego wolnego czasu na czytanie. W gronie państw, które wiedzą jak skutecznie promować literaturę jest też Wielka Brytania. Na 2017 rok brytyjski Bank of England zapowiedział nowy banknot dziesięciofuntowy. A znajdzie się na nim nie kto inny, tylko Jane Austen, w rocznicę dwustulecia jej śmierci. W czasach, gdy w Polsce jeszcze czytano, była tradycja uwieczniania pisarzy na banknotach: Henryk Sienkiewicz (500 000 zł), Władysław Reymont (1 000 000 zł), Stanisław Wyspiański (10 000 zł), Stanisław Staszic (50 000 zł). Obecnie pisarze lądują wyłącznie na banknotach kolekcjonerskich: Juliusz Słowacki (20 zł) i Jan Długosz (20 zł). Trochę ta sytuacja przypomina stan debaty o literaturze. Media głównego nurtu skupiają się na elitarnym czytaniu, a pisarze ozdabiają wyłącznie banknoty dla wybranych. I mam takie wrażenie, że chyba czas z tym skończyć.
Pozostali pisarze i pisarki uwiecznieni na banknotach:
Pisarki: Karen Blixen, Gabriela Mistral, Sigrid Undset.
Pisarze: Endre Ady, Hans Christian Andersen, Ivo Andrić, Bjørnstjerne Bjørnson, Miguel de Cervantes, Charles Dickens, Benito Pérez Galdós, Johann Wolfgang von Goethe, Bracia Grimm, Victor Hugo, Henrik Ibsen, James Joyce, Gottfried Keller, Sōseki Natsume, Banjo Paterson, Antoine de Saint-Exupéry, Robert Louis Stevenson, Jonathan Swift, Friedrich Schiller, William Szekspir, Taras Szewczenko, Walter Scott, William Butler Yeats, Voltaire.
Źródła: Książeczka dołączona do płyty „Evert Taube „Vals ombord”, Litteraturmagazinet.se, SvD.se, Booklips.pl. Biznes.onet.pl.