„Niebezpieczne jest życie bez dostrzegania tego, co się dzieje wokół” – to słowa Hédi Fried, tegorocznej Kobiety Roku „Expressen”, porównywanej pod względem siły oddziaływania na szwedzkie społeczeństwo do Astrid Lindgren. Mówi się, że obie zapamiętane zostaną w historii Szwecji m.in. jako starsze panie, które potrafiły skutecznie potrząsnąć krajem i zmienić bieg jego historii.
Ma 96 lat, a gdy dzieli się swoim życiem, dotyka jego uniwersalnej prawdy. To chyba dlatego głos Hédi Fried jest tym, w który Szwedzi od kilku dekad wsłuchują się z zadumą i pokorą. W laudacji przy wręczaniu nagrody o Fried powiedziano, że jest osobą, której nie da się uciszyć. Osobą, która zna wartość wolności słowa i potrafi mądrze z niego korzystać.
Hédi Fried – twórzmy zamiast niszczyć
Nie akceptuje wywyższania się i podziałów. Uważa, że łączy nas przynależność do ludzkości. A skoro człowiek to homo sapiens, to w źródłosłowie zasadza się już przypisana mu mądrość i wiedza. I to właśnie z mądrości i wiedzy powinien według niej czerpać, żeby tworzyć a nie niszczyć.
Do Szwecji przybyła w lipcu 1945, statkiem M/S Rönnskär w ramach akcji białych autobusów. Miała wówczas 21 lat. Jest ocalałą więźniarką m.in. Auschwitz i Bergen-Belsen. Hédi Szmuk Fried urodziła się w 1924 Sighet (obecnie Rumunia), które w latach 1940 – 1944 należało do Węgier. Z tego samego miasteczka pochodzi Elie Wiesel (1928 – 2016) amerykański pisarz i dziennikarz żydowskiego pochodzenia, pomysłodawca terminu „Holocaust”, laureat Pokojowej Nagrody Nobla.
Współpraca z antydemokratycznymi politykami legitymizuje ich
Hédi Fried miała zaledwie 9 lat, gdy naziści przejęli władzę w Niemczech 1933. W reportażu Håkana Pieniowskiego i Birgitty Öhman „ Hédi Fried: Min oro” powie, że nikt z jej rodziny nie wierzył, w to co miało się za parę lat wydarzyć. Jej rodzice sądzili, że antysemityzm ich nie dosięgnie, bo takie rzeczy zdarzają się tylko innym. Milczeli, nie reagowali, dając tym samym przyzwolenie na eskalację zła. Te doświadczenia uświadomiły jej, że jakiekolwiek próby współpracy z politykami reprezentującymi antydemokratyczne zapędy są legitymizowaniem ich statusu. Przypomni, że demokratyczna Republika Weimarska pod wpływem pogarszającej się sytuacji ekonomicznej i powiększającej liczby członków partii nazistowskiej też uległa wybierając na kanclerza Hitlera. A jaki był tego ciąg dalszy pokazała historia. W 1944 trafiła do getta. Około 14 000 Żydów przewieziono stamtąd do Auschwitz, gdzie większość zginęła.
Café 84 – terapeutyczna kawiarenka
Jest absolwentką Cluj University (1942), w 1943 zrobiła dyplom nauczycielski. Po przybyciu do Szwecji studiowała psychologię i pedagogikę na Uniwersytecie Sztokholmskim, który w 2002 przyznał jej tytuł Doctor honoris causa.
Jesienią 1984 Hédi Fried zakłada w Sztokholmie miejsce spotkań dla ocalałych. Nazwie je Café 84. To tu ściągają ci, którzy przybyli w akcji białych autobusów do Szwecji. Wspólne spotkania, rozmowy są rodzajem terapii dla ocalałych, których nie opuszczają traumy przeszłości. Łączy ich historia i podobne koszmary. Początkowo zapotrzebowanie na pomoc jest tak intensywne, że Café 84 organizuje codzienne spotkania. Dzisiaj to rodzaj klubu, którego członkowie spotykają się co piątek na Kabbalat Shabbat.
Hédi Fried rozlicza polityków z obietnic
Ale tym, czym Hédi Fried przejdzie do historii to wpływ jaki wywarła na wybory do parlamentu szwedzkiego w 2018. Zaprosiła wówczas do siebie do domu na rozmowę i tort kanapkowy kilku z polityków. Między innymi odwiedził ja wówczas premier Stefan Löfven, liderka Partii Centrum Annie Lööf, ówczesna minister kultury Alice Bah Kuhnke i minister ds. migracji i sprawiedliwości Morgan Johansson. Podczas jednego z takich spotkań przywódca Partii Moderatów Ulf Kristersson, powiedział wówczas znamienne słowa, że ”nigdy, przenigdy nie wejdzie w jakiekolwiek związki ze Szwedzkimi Demokratami”. Gdy jednak jakiś czas potem postanowił spotkać się z przywódcą Szwedzkich Demokratów Jimmie Åkessonem Szwecja pogrążyła się w głębokim rozczarowaniu. Wybuchła intensywna ogólnokrajowa debata, a przywódca Moderatów tłumaczył, że obiecał, że koalicja nie podejmie rozmów ze Szwedzkimi Demokratami, a nie on osobiście. Praktycznie każda szanująca się gazeta wzięła udział w publicznej wrzawie, jaka wówczas wybuchła. Premier Szwecji określił jego postawę pozbawioną smaku.
Hédi Fried należy do ostatniego pokolenia ocalałych z Zagłady. Pomimo swojego wieku wciąż pisze książki, aktywnie udziela się w debatach publicznych i przede wszystkim bierze udział w demonstracjach przeciwko nazizmowi. W laudacji podczas przyznawania jej tytułu Kobiety Roku „Expressen” podkreślono, że gdy prosi o pomoc nikt ze szwedzkich decydentów nie śmie jej odmówić. Jest jednocześnie kochana i znienawidzona, porusza i irytuje. Nigdy jednak nie ustaje w swojej walce, gdy trzeba bronić drugiego człowieka.
Wesprzyj mnie:
Jeśli chcesz mnie wesprzeć, uważasz że to co robię jest wartościowe lub po prostu ciekawe, dostarcza Ci nowej wiedzy, to teraz możesz to zrobić na: