Karol Marks uwielbiał Dantego, cytując z pamięci całe ustępy Boskiej Komedii znajomym. Niektórzy uważają, że zrozumieć ją może jedynie ktoś będący jednocześnie katolikiem, artystą i florentczykiem. Krytycy pisząc o „Boskiej Komedii” dowodzą, że łączy niepochwytność snu, wizyjność z uderzającym realizmem. Pisanie Raju sam Dante określił największym wyzwaniem, zaznaczając, że brak możliwość wyrażenia w pełni swojej wizji skazuje go na aluzje. To jego ostatnie dzieło, pisane na wygnaniu około 1307 r. „Boskie” jak określili jego Komedię współcześni mu czytelnicy.
Michał Borczuch to reżyser trzykrotnie nominowany do „Paszportów Polityki” m.in.: „za wrażliwość, która pozwala mu stwarzać teatralne światy niezwykłe, nieoczywiste, zaskakujące, ale zawsze bardzo osobiste”. Pomysł na spektakl z amatorami a dodatkowo osobami autystycznymi jest efektem wcześniejszych jego prac w ramach projektu „Wielkopolska: Rewolucje”, gdzie do spektaklu „Lepiej tam nie idź” zaprosił dzieci z domu dziecka oraz dzieci i młodzież związane z Teatrem Stacja Szamocin prowadzonym w opuszczonym dworcu przez społeczniczkę i artystkę Lubę Zarembińską. Inspirując się opowiadaniem Howarda Philipsa Lovecrafta „Zew Cthulhu” stworzył wówczas przedstawienie w konwencji RPG (Role Play Game). Jak powiedziała w wywiadzie dla „Gazety Wyborczej” kuratorka programu Agata Siwiak „ten rodzaj pracy, w której równie ważny jest proces społeczny, co artystyczny eksperyment, to wielka luka w polskiej sztuce”. Podkreśliła też, że demokratyczne myślenie o kulturze polega między innymi na tym, aby włączać do obiegu kulturowego ludzi, którzy w nim na co dzień nie uczestniczą”.
Premiera spektaklu „Paradiso” planowana jest na czerwiec 2014 r. Teatr Łaźnia Nowa kontynuując konwencję teatru społecznie wrażliwego i łamiącego konwencje, typowego dla jego wielu wcześniejszych produkcji, wychodzi dużo dalej, poza granice teatru tradycyjnego. Zaproszenie do współpracy osób autystycznych to wejście do świata wręcz stworzonego dla teatralnej wrażliwości. W niedzielę, 26 stycznia będzie można zobaczyć dotychczasowe efekty pracy zespołu teatralnego z grupą amatorów. Zapraszając widownię jeszcze nie na spektakl a na materiały do niego autorzy chcą skonfrontować swój pomysł i zobaczyć, jak on działa na widza. W styczniu zostanie pokazany dotychczasowy efekt pracy, która będzie się rozwijać, zmieniać aż do premiery w czerwcu 2014 r. Z tego powodu to niezwykłe zaproszenie, bezpośrednio w sam środek procesu twórczego. Dla osób, które wezmą udział w obu spotkaniach to będzie niepowtarzalne doświadczenie wejścia w dwugodzinną czerwcową opowieść, która będzie efektem warsztatowej pracy nad tekstem i z aktorami a jednocześnie skonfrontowanie finalnego efektu z początkowymi fazami prac.
To niecodzienne zaproszenie do teatru żywego, w procesie twórczym, okazja do zetknięcia się z nieuchwytnym momentem budowania sztuki. To wielka gratka dla miłośników teatru a zwłaszcza Michała Borczucha eksperymentującego z formą, mówiącego własnym językiem bezprecedensowych spotkań z widzem. Przygotowany materiał sceniczny będzie sekwencją różnych scen, często improwizowanych. A wszystko w przestrzeni dźwiękowej, wypracowanej m.in.: we współpracy z osobą niesłyszącą, dotykającą przedmiotów poddanych drżeniu, wibracji. W świecie do tej pory niepokazywanym, wnikającym ze sposobu myślenia i postrzegania rzeczywistości osoby z autyzmem, dla jednych układającej się w struktury dla innych w nieuporządkowany chaos bodźców. To podążanie nieprzetartymi dla teatru ścieżkami. Te doświadczenia złożą się na finalny tekst scenariusza.
Jak u Dantego w „Boskiej Komedii” spotkanie zostanie podzielone na 9 odsłon niczym dziewięć dantejskich sfer niebieskich – to dziewięć rodzajów bodźców, procesów, które stymulują tworzenie relacji i porozumienia. Autyzm stanowi zagadkę współczesnej psychiatrii. Bariera, jaką oddzielony jest od rzeczywistości człowiek autystyczny, często wiąże się z nieprzeciętnymi zdolnościami, jakimi jest obdarzony, dlatego też upatruje się w nim pierwiastka boskiego geniuszu. „Paradiso” Dantego, które jest opisem struktury „rajskiego ogrodu”, to wyprawa na szczyt harmonii, ale też napięcie między tym, co doskonałe, a tym, co przyziemne. Podobny proces ciągłego poszukiwania dróg i możliwości porozumienia towarzyszy twórcom i uczestnikom tego przedsięwzięcia. Pracując z nimi, reżyser poszukuje innego sposobu myślenia, opartego bądź o skojarzenia wizualne, bądź o skojarzenia czysto werbalne, bądź różnego rodzaju reakcje dźwiękowe. Ludzie z tego rodzaju wrażliwością i tego rodzaju innością sposobu myślenia stają się fundamentem dla budowanego na scenie świata.
„Raj” porusza skomplikowane teologicznie kwestie i pewne wyobrażenie o świecie, religii, człowieku średniowiecza, które nie do końca są zrozumiałe dla współczesnego odbiorcy. Ewenement tej sytuacji teatralnej polega na pracy nad tekstem z osobami, które rozumieją go zupełnie inaczej, inaczej odbierają. To nie jest klasyczne odczytanie znanymi nam narzędziami teoretycznymi. To badanie granic dotarcia do zamkniętego człowieka, do logiki niezgodnej z naszą, a jednak możliwej i fascynującej. Stąd w tej realizacji tak ważny jest dźwięk, gesty, improwizacja. To wybija z przyzwyczajeń, zmusza cały czas do szukania nowej formy, języków komunikowania innych niż tekst mówiony na scenie. Z tego powodu w „Paradiso” szalenie ważna jest praca z ludźmi. Osoby z autyzmem posiadają specyficzną wrażliwość i możliwości. Nie każdy jest się w stanie nauczyć tekstu, stąd tworząc sytuacje do improwizacji, ustala się pewne ramy, w które mogą wejść, zafunkcjonować aktorsko. Oczywiście pracują z aktorami zawodowymi, którzy są w stanie tymi improwizacjami kierować , co wymaga od nich ogromnej elastyczności i specyficznej dyspozycji.
– To spotkanie dwóch światów. Cały ten projekt, szalenie otwarty i eksperymentalny, polega na poszukiwaniu komunikacji, dróg porozumienia między nami. Aktorzy i autyści wzajemnie uczą się siebie, odkrywając zupełnie dla siebie nowe przestrzenie – wyjaśnia kuratorka projektu, Magdalena Kownacka. W sytuacjach improwizowanych to nie tekst jest kluczowy a pewna sytuacja wyjściowa. Taka niestandardowa praca wymaga też stałych konsultacji z osobą doświadczoną w pracy z osobami autystycznymi. Stałym opiekunem jest Maria Bozowska-Bolak z Fundacji Wspólnota Nadziei, która od początku towarzyszy spektaklowi. Fundacja prowadzi na 7 ha położonych w Więckowicach w gminie Zabierzów w Małopolsce Farmę Życia, pionierski w skali Polski ośrodek dla osób autystycznych, objęty patronatem Pata Matthewsa, przewodniczącego Światowej Organizacji Autyzmu. Pani Maria pomaga określać granice gry, konwencji, udawania. Z każdą osobą praca wygląda nieco inaczej. Celem projektu jest wzbogacenie zbiorowej świadomości na temat autyzmu oraz próba odwrócenia stereotypów o „innych” – osobach często wykluczanych z przestrzeni społecznej.
– Zależy nam na uchwyceniu zupełnie innej perspektywy, wybiciu widza z pewnych przyzwyczajeń patrzenia na świat, patrzenia na tekst literacki i wejście w rzeczywistość, która jest niepewna, chaotyczna, ale ma swoją poezję – wyjaśnia reżyser, Michał Borczuch. Od aktorów taki teatr wymaga bardzo specyficznych umiejętności. Są tak dobrani, żeby ich poziom empatii, umiejętności wchodzenia w kontakt z drugim człowiekiem był bardzo wysoki. Dominika Biernat wymieniana jest przez tygodnik „Polityka” i kwartalnik „Notatnik Teatralny”, jako jedna z najlepszych polskich aktorek. Marta Ojrzyńska współpracowała wcześniej przy realizacji programu „Wielkopolska: Rewolucje”.
Wstęp na pokaz 26 stycznia (niedziela) godz. 19:00 jest wolny, ale odbędzie się w mniejszym i w węższym gronie, stąd liczba miejsc jest ograniczona. Zainteresowane wejściówkami osoby proszone są o kontakt: bilety@laznianowa.pl, tel. 12 6802341.
„PARADISO”
Reżyseria: Michał Borczuch
Dramaturgia: Tomasz Śpiewak
Kostiumy i scenografia: Dorota Nawrot
Reżyseria światła: Jaqueline Sobiszewski
Obsada: Dominika Biernat, Marta Ojrzyńska, Paweł Smagała
Uczestnicy warsztatów: Michał Krzysztof Cichy, Kamil Mroczkowski, Albert Jeżowski
Mariusz Zemanek, Grzegorz Wołkowicz
Farma Życia: Maria Bozowska – Bolak
Teatr Łaźnia Nowa, os. Szkolne 25, Kraków, www.laznianowa.pl.
Przygotowane na podstawie rozmowy z kuratorką projektu Magdaleną Kownacką i z reżyserem Michałem Borczuchem oraz materiałów prasowych.
Tekst autoryzowany.
O pokazie piszą:
Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci Autystycznych „Zacisze”
Stowarzyszenie „NIE WIDZĘ PRZESZKÓD”
Żydowskie Stowarzyszenie „Czulent”