Jedni mówią, że „W cieniu drzewa” to studium kłótni. Inni, że Hafsteinn Gunnar Sigurđsson specjalizuje się w rozkładaniu na czynniki pierwsze społeczeństwa islandzkiego. Według mnie to bardzo uniwersalny film o kobiecej zazdrości, która wrze w rytm rozkręcającego się do wybuchu wulkanu. Sigurđsson bardzo dobrze uchwycił bezsens kobiecej zazdrości, która podszyta jest irracjonalnymi zachowaniami, podejrzliwością, ukrywaniem emocji, które jednocześnie sterują nieświadome ofiary do gwałtownych decyzji, które objawiają się kolejnymi, niekontrolowanymi zachowaniami, prowadzącymi je prosto do autodestrukcji. Ale nie tylko. Pokazane tu kobiety niszczą po drodze wszystko i wszystkich. Agnes, tu w świetnej roli Lára Jóhanna Jónsdóttir, nakrywa męża w sytuacji, po której kobieta nie widzi szansy na dalsze wspólne życie. Inga jest starzejącą się, zaniedbaną sąsiadką Konrada i Eybjorg. Kobieta nie może znieść, że po rozwodzie Konrad „wymienił”, jak to określa, poprzednią żonę na młodszy model. Zgorzkniała, im częściej sięga po kieliszek, tym robi się złośliwsza. Obie kobiety łączy Atli, w tej roli Steinþór Hróar Steinþórsson, mąż Agnes i syn Ingi. Problem, który w życiu obu kobiet eskaluje do rozmiaru, który je przerasta, ma swoje źródło gdzie indziej. Najciekawsze jest docieranie do tego miejsca.
Co takiego trzeba mieć w sobie, żeby wciągnąć widza w taki przecież niełatwy proces wgryzania się w film? Z życiorysu Steinþórssona jasno widać, że nie boi się używać własnego języka narracji; pozbawiony kompleksów robi nieśpieszne kino kameralne nie szukając poklasku i ma umiejętność wkładania uniwersalnych historii w bardzo islandzkie ramy. To trzeci pełnometrażowy film urodzonego w 1978 w Reykiavíku Sigurđssona, absolwenta Columbia University w Nowym Jorku. Islandczyk ma świetną rękę do kamery i robi rzeczy, które podobają się i w Europie, i w USA. Podobają się i krytykom, i widzom. O sukcesie europejskich filmów świadczą amerykańskie remaki. Jego „Tak czy siak” przerobione przez Davida Gordona na „Drogi przez Teksas” jest tego przykładem. O tym, jak duże nadzieje pokładane są w Islandczyku niech świadczy fakt, że w 2012 Sigurđsson trafił na listę „10 europejskich reżyserów, których warto obserwować”. Ale Islandczyk ma nie tylko dobrą rękę do kamery, potrafi też dobierać ludzi do współpracy. A do realizacji „W cieniu drzewa” zaprosił Polkę Monikę Lenczewską, z którą łączy go amerykańskie wykształcenie; Lenczewska ukończyła American Film Institute w Los Angeles i też trafiła na gorącą listę, gdy w 2016 magazyn „Variete” uznał ją jedną z „10 młodych operatorów, których karierę należy śledzić”. W naszym nordyckim świadku Polka jest dobrze rozpoznana, bo robiła zdjęcia do słynnego „Obcego nieba” (2015).
Operator z reżyserem to serce filmu, od tego jak bije zależy jego nastrój. Aktorzy mogą go podkręcić, ale to mistycy światła i kadru utrwalają nasze emocje po każdym kinowym seansie. Tutaj zaiskrzyło. Lenczewska nie koloryzuje i nasyca obrazy leciutko, podkreślając, że to kraj raczej skąpo nasłoneczniony. Świetnie to współgra z pokazanym konfliktem, bo naprawdę łatwiej uwierzyć w irytację sąsiada, który przy tak ograniczonym braku słonecznego światła, traci go dodatkowo przez wielki cień jaki rzuca drzewo sąsiada na jego ogród. Oboje z reżyserem postanowili unikać stereotypów, więc nie ma tutaj typowych spektakularnych landszaftów, a wyłaniająca się zza kadrów Islandia przypomina trip do Krakowa, który turysta zwiedza szlifując bruki Bieżanowa i Prokocimia. Kraj znany z przyrody uderza przewrotnie zwykłą wielkomiejską rzeczywistością. Zakorkowane ulice, trzypasmówki ze sznurami aut i huk samochodów zza okna od razu mówi, że nikt w tym filmie nie będzie się mizdrzył do widza.
Filmowi dobrze zrobił fakt, że reżyser jest współautorem scenariusza razem z Huldarem Breiðfjörðem (ur. 1972), który ma za sobą studia w zakresie produkcji filmowej w Nowy Jorku, ale też literaturoznawstwo, które skończył na Uniwersytecie Islandzkim. To dodatkowo autor powieści, krótkiej prozy i wierszy. Przyznaję, że chętnie przeczytałabym jego powieść drogi „Kochani Islandczycy”, gdzie opisuje podróż po interiorze 25-letniego chłopaka, który ma dość wygodnego życia w stolicy i rusza w głąb kraju, żeby poznać lepiej Islandię i jej mieszkańców. Trudno powiedzieć, czy Breiðfjörð jest bardziej scenarzystą czy pisarzem, w każdym razie w obu rolach zgarnia nagrody i wyróżnienia. Jego życiorys jest do cna islandzki. Pamiętam jak podczas Nordic Talking Dorota Sosińska tłumaczyła nam konotacje i dodatkowe zajęcia muzyków islandzkich. Wyspiarze imają się wszystkiego i powiedzenie: człowiek orkiestra bardzo pasuje tam niemal do każdego. Grająca np. Ingę Edda Björgvinsdóttir jest dodatkowo mówczynią motywacyjną.
I chociaż prawie wszystko podoba mi się w tym filmie, to ocenę obniżam za przerysowanie, które uznaję za niepotrzebne. Film ostatecznie zmierza ku rozwiązaniu, które jest krzyżówką „Takiej pięknej katastrofy” Todda Bergera i „Kła” Lanthimosa. Ja za takimi klimatami w kinie nie przepadam. Odbieram też wprowadzenie takich środków do filmu za słabość autorów, którzy nie potrafili tak poprowadzić narracji, żeby zbudować na tyle silne tło konfliktu, żebyśmy uwierzyli, że jego eskalacja ma uzasadnienie. Dla freaków nordyckich to oczywiście obowiązkowy seans. Ja zadowalam się jednorazowym pokazem, co oznacza, że film nie skradł mi na tyle serca, żebym chciała go mieć u siebie na półce. Apetyt na powtórkę odebrało mi zakończenie.
Buycoffee.to
Jeśli chcesz docenić moją pracę włożoną w napisanie tego artykułu postaw mi wirtualną kawę.
LH.pl
Kupując usługi u polskiego dostawcy hostingu: https://www.lh.pl, u którego od początku tworzę Szkice Nordyckie na własnej domenie, z moim partnerskim kodem rabatowym: LH-20-57100 otrzymasz obniżony koszt hostingu w pierwszym roku o 20% a ja prowizję od LH.pl tak długo jak będziesz ich klientem / klientką.